Raoul Hynckes - De vrienden van middernacht. Privé-domein, De Arbeiderspers, 1973
Wat dat betreft is het er niet veel beter op geworden. De prijzen voor schilderijen van bekende overleden kunstenaars zijn spectaculair hoog, niet in verhouding voor wat de kunstenaar er ooit zelf voor kreeg. Wat zou hij nu vinden van de prijs voor zijn eigen werk? Dat blijft bescheiden: voor ongeveer vierduizend euro kun je er een aanschaffen.
Sylvain Tesson - De sneeuwpanter, De Arbeiderspers, 2021.
Tesson, reiziger, filosoof en bovenal avonturier, woont in
Parijs om de hoek van de Notre Dame maar is het liefst op pad. Hij heeft een
duidelijke afkeer van de menselijke onhebbelijkheid om via allerhande
schermpjes de wereld binnen te halen, waardoor iedere levensdrift verdwijnt.
‘Sinds de cyberrevolutie keken we alleen nog maar naar bewegende beelden, maar
zelf bewogen we niet meer.’
De schrijver legt alles vast met woorden. In prachtige en rijke volzinnen beschrijft hij de kou en de ontberingen, maar ook de schoonheid van de lege dalen en berghellingen. Tussen zijn observaties door citeert hij even makkelijk uit bekende en minder bekende literatuur als uit de Tao Te Ching.
‘Kan jouw ziel de eenheid omvatten?’ stond er in het tiende
hoofdstuk van de Tao Te Ching. Die
vraag was een probaat slaapmiddel. Ik vroeg me het voortdurend af sinds we
dieren tegenkwamen.’
De humor overschaduwt de serieuze boodschap allerminst. Ook
zonder in de Himalaya op zoek te zijn naar de bijna onzichtbare sneeuwpanter,
zou je ervan doordrongen moeten zijn dat het niet al te best gesteld is met de
wereld in het algemeen en de natuur in het bijzonder. Zijn boek is urgent.
Groots en urgent.
Guy de Maupassant - Op het water, uitgeverij Vleugels, 2021.
De roman Op het water,
voor het eerst verschenen in 1888, staat bol van rake en vermakelijke
observaties over de mensheid. Hester Tollenaar heeft naast de zeer prettige vertaling
ook het nawoord verzorgd.
De hoofdpersoon in het dagboekachtige verhaal vaart langs de
zuidkust van Frankrijk. Op de dag van vertrek, het is dan 6 april, wordt de
ik-persoon door zijn scheepsbaas gewekt om aan boord te gaan. De wind is
aflandig en dat is gunstig. ‘De Bel-Ami was klaar voor vertrek.’ Dat hij zijn
boot ‘goede vriend’ genoemd heeft, is veelzeggend. Hij heeft het niet zo op
mensen, behalve dan zijn twee matrozen. Hij gaat eenzaam door het leven en net
zoals de boot langs de kust scheert, zo staat hij enigszins afzijdig van de
maatschappij.
Het is vermakelijk om te lezen dat de observaties en
gedachtes die zijn scherpe pen aan het licht brengt nog steeds actueel zijn. De
beschrijvingen van de mensen, de villa’s en de straten geven een mooi tijdsbeeld
van de belle époque, maar de thema’s die hij aansnijdt zijn universeel. Hij
steekt niet onder stoelen of banken wat hij van zijn medemens vindt. Een enorme
spiegel houdt De Maupassant de lezer voor, de glimlach die de beschrijvingen oproepen
is daarom soms wat wrang: heeft hij het ook niet over mij, of alleen over ‘die
ander’?
Per Petterson – Mannen in mijn situatie, vertaald door Martin Mars. De Geus, 2019
In lange zinnen, met veel bijzinnen die als gedachtesprongen over de bladzijden waaieren, vertelt Per Petterson in Mannen in mijn situatie het verhaal van Arvid, een bijna veertiger die net een scheiding achter de rug heeft. Hij woont in Stockholm, is schrijver en worstelt zich door het leven heen. Zijn dochters zijn meegegaan met zijn vrouw Turdis. In zijn oude Mazda dwaalt Arvid door de straten, op zoek naar afleiding maar vooral naar invulling van de leegte die in deze situatie is ontstaan.
Wanneer hij een keer een weekend met zijn kinderen op pad gaat, weet
hij niet goed waar hij heen zal gaan. Midden op de weg keert hij plotseling de
auto waardoor ze in de greppel belanden. Vigdis, zijn oudste dochter, is even
buitenwesten. Ze gaan naar het ziekenhuis, maar daar kunnen ze weinig doen. Hij
hoopt dat het geen gevolgen heeft, maar zijn onverantwoordelijke rijstijl heeft
wel degelijk gevolgen. Vigdis belt op dat ze voorlopig niet meer bij hem zullen
komen. Of dat de keuze van zijn dochters is of dat Turids erachter zit, laat
zich raden.
De
leegte in zijn leven wordt hierdoor nog groter. Hij heeft hen nodig maar hij weet dat zijn
dochters hem ook nodig hebben. Langzaam herpakt hij zich, weet hij weer zin aan
zijn bestaan te geven. Een mooi en tragisch verhaal.
Marcu Biancarelli - Corsicaanse rapsodie, Zirimiri press,
2014.
Een licht misantropische boekhandelaar, Marcantonu genaamd,
heeft zich teruggetrokken in de bergen. In de winter houdt hij zijn boekwinkel
in de stad beneden open, in de zomer juist niet. Hij heeft een grote afkeer van
toeristen, consumentisme en politiek gekonkel, het liefst trekt hij op met de
paar vrienden die hij heeft. Ze gaan jagen - hoewel Marcantonu wars is van
doden - vissen en drinken een biertje in hun stamcafé beneden aan de berg. Discussies
over het leven, over wat waardevol is en wat niet worden afgewisseld met
prachtige natuurbeschrijvingen. En dan is er nog een tweede verhaallijn, een
stuk tragischer en ontluisterender, over een nietsontziend crimineel duo dat de
ene na de andere misdaad begaat.
Tijdens het lezen wacht je op het moment dat beide verhaallijnen bij elkaar
komen en tegelijkertijd hoop je dat de eenzaamheid die Marcantonu nastreeft hem uiteindelijk
niet ten onder brengt. Een spannend en indringend verhaal dat je tot nadenken
aanzet.
Jo Govaerts - Ik dans me weer bijeen, Davidsfonds, 2021
Jo Govaert debuteerde op haar 15 met de indrukwekkende bundel Hanne Ton. Ze werd alom geprezen en trad daarmee toe tot het literaire wereldje waar ze vanuit haar jeugdige onbevangenheid naar kon kijken. Daarna verschenen nog drie bundels, die nu samen met de eerste in deze verzamelbundel op de markt zijn gekomen, aangevuld met een aantal nieuwe gedichten. In het voorwoord schetst Maud Vanhauwaert de groei van Govaerts als dichteres. Achter in de bundel staat een vraaggesprek tussen Toon Horsten en Govaerts waarin ook dieper ingegaan wordt op hoe ze in aanraking kwam met literatuur en bijvoorbeeld de Poolse poëzie van Szymborska, die ze vertaald heeft.
De poëzie van Govaerts is toegankelijk en bescheiden. Ze
tast de wereld om zich heen af in eenvoudige en daardoor herkenbare
bewoordingen, maar waaronder vaak een diepere ontginning van het leven zit. 'Ik
zie wat ik niet/zeggen kan en niet verzwijgen' Juist dat dilemma of beter nog
die driesprong tussen kijken, niet kunnen zeggen en wel moeten uitspreken,
tekent de gedichten. 'als ik de tijd/had zou ik diep nadenken /over de tijd
(...).
Lodewijk van Oord - Niemand is van hier, Uitgeverij Cossee, 2019.
Lodewijk van Oord laat met zijn roman Niemand is van hier de lezer op een vindingrijke en veelzijdige manier nadenken over de vele aspecten van het postkolonialisme. Welzijnswerk, wetenschap, rijkdom, vertier, macht, dit zijn maar enkele van de beweegredenen voor de Europeaan om zich nog steeds of weer opnieuw te bemoeien met in dit geval Afrika. Van Oord velt geen oordeel over goed of slecht, maar laat het aan de lezer om dat oordeel zelf te vormen aan de hand van verschillende verhaallijnen en contrasterende personages. De ene is Rineke Friedl, een jonge biologe, reist naar île Europe, dat tussen Mozambique en Madagaskar om de rattenpopulatie onderzoeken om deze trefzeker te kunnen bestrijden.
Van Oord heeft zich goed ingeleefd in zijn personages en schets
op treffende wijze verschillende werelden: die van de eenzame wetenschapper die
een probleem komt oplossen, die van de rijke blanke die geen kwaad ziet in hulp
bieden, die van de soldaat die braaf doet wat hem wordt opgedragen, die van de
arme Afrikaan voor wie het niet duidelijk is wat hij wel en niet kan verwachten
van de Europese bezoekers.
Het is knap hoe Jean-Baptiste Andrea erin is geslaagd in zijn debuut Mijn koningin een geloofwaardig verhaal te vertellen door de ogen van een kind van een jaar of twaalf. Een kind dat niet mee kan komen met andere kinderen van zijn leeftijd, dat verstandelijk anders functioneert.
En hoewel je aanvoelt dat dit niet goed kan gaan, heb je
geen idee hoe deze jongen het gaat redden, zo alleen zonder eten en onderdak in
de bergen. Keert hij terug naar huis of houdt hij vol en trekt hij verder, een
desillusie tegemoet?
De schrijver toont de lezer een wereld die hem zeer waarschijnlijk vreemd is. De jaren zestig in een verafgelegen streek, maar vooral de wereld van een jongen die afwijkt van de norm. De stijl sluit naadloos aan bij de manier van denken en communiceren van de hoofdpersoon: weinig dialogen en eenvoudig taalgebruik om zijn gedachten en belevenissen weer te geven.
Albert Cossery - Trotse bedelaars, uitgeverij Jurgen Maas, 2021.
Deze vierde roman van de Franse schrijver Albert Cossery (1913-2008) verscheen in 1955 en werd voor het eerste vertaald in 1987. Uitgeverij Jurgen Maas heeft nu een geactualiseerde vertaling op de markt gebracht.
Cossery’s levendige beschrijvingen en komische dialogen maken de tragiek voelbaar en verre van zwaar. Mooi dat deze roman weer aandacht krijgt.
Harrie Lemmens - Licht op Lissabon, uitgeverij Atlas, 2021.
Met zijn vrouw Ana Carvalho, die de prachtige begeleidende
foto's maakte die in de bundel zijn opgenomen, woonde hij in Lissabon en kwam
er daarna nog zeer regelmatig. Hij kent de stad als zijn broekzak en het is
onvermijdelijk dat iemand die veel weet en graag vertelt soms iets te snel van
de hak op de tak springt. Het zij hem vergeven, de bundel is een waar genot
voor iedereen die Lissabon denkt te kennen of graag wil leren kennen.
Paul Theroux - Figuren in een landschap, Uitgeverij Atlas Contact, 2019.
Reizende schrijvers of schrijvende reizigers zijn waarnemers
en als ze goed zijn ook nog eens scherpe waarnemers die inzoomen en afstand
nemen wanneer het nodig is. Paul Theroux heeft talloze reisverhalen en romans
geschreven. Hij kan zich verplaatsen in fictieve personages (zoals in De muskietenkust waarin een vader met
zijn gezin het oerwoud intrekt om daar te overleven), maar hij kan evengoed
zijn medemens observeren, beluisteren en vervolgens nauwgezet en levendig
beschrijven.
In ‘Dat ben ik: een herinnering’, gaat hij als student met
een man mee naar huis die hem een lift heeft gegeven, iets wat hij beter niet
had kunnen doen. Het toont Theroux’ naïviteit, maar ook nieuwsgierigheid en open
geest, zoals dat ook in de andere essays duidelijk naar voren komt. Hij laat
het leven op zich afkomen en bepaalt daarna tot waar hij zich laat meevoeren.
En de lezer kan zich op zijn of haar beurt weer laten meevoeren door de
prachtige observerende schrijfstijl van deze meesterlijk auteur, die een van de
grootste figuren is in het reisschrijverslandschap.
K. Schippers – Over Jan Roeland, Slibreeks nr. 152, Uitgeverij Den Boer|De Ruiter te Vlissingen, 2017.
Marcel Möring - Het begin van het einde, Slibreeks Nr. 153, Uitgeverij Den Boer|De Ruiter te Vlissingen, 2017.
De sober uitgegeven deeltjes van de Slibreeks zijn stuk voor stuk
ultieme ‘livres de poche’.
Naja Marie Aidt - Het boek van Carl, Querido, 2018
Het boek van Carl
van de Groenlandse schrijfster Naja Marie Aidt is zowel een ode aan haar
overleden zoon als een verwerkingsdocument. Carl is op 25-jarige leeftijd
overleden en wat de toedracht is, blijkt aan de hand van de vele
tekstfragmenten waar het boek uit is opgebouwd: dromen, dagboeknotities,
filosofische overdenkingen, gedichten, citaten en daartussendoor het verhaal
vanaf het moment dat de moeder via de telefoon hoort dat haar zoon in het
ziekenhuis ligt en het niet zal redden.
Aidt zoekt troost bij andere schrijvers die ook een dierbare
hebben verloren en dat in woorden proberen weer te vangen. Zo is Cicero’s
dochter overleden en is daardoor zijn schrijfproces op gang gekomen en schreef de
Franse auteur Jacques Roubaud over zijn jonge vrouw die overleed.
De typografie wisselt per fragment en ook opmaak van de
pagina’s. Daardoor worden de verschillende invalshoeken benadrukt en wordt de
lezer zich nog meer bewust van de chaos die er heerst in het hoofd van de
auteur.
Thomése die met Schaduwkind over de dood van zijn dochtertje
schreef, schrijft op de achterflap: ‘Mij trof meteen de meerstemmigheid, die
kennelijk vaker het gevolg is van een ondraaglijke verlies, dat ook het verlies
is van zichzelf: de auteur is in duizend stukjes gevallen.’
Dat is precies hoe het verhaal dat de auteur de lezer
voorschotelt is samengesteld: in grote en kleine fragmenten probeert de
schrijfster maar één gevoel te omschrijven: het gemis van haar zoon. En is dat
is haar op een indrukwekkende wijze gelukt.
Youssouf Amine Elalamy - De clandestienen. Nijgh & van Ditmar, 2010
Door de ogen en met de stemmen van bootvluchtelingen worden in korte, fragmentarische hoofdstukken hun levens blootgelegd, en de redenen van hun vertrek. Het verhalende en vaak poëtische taalgebruik roept direct duidelijke beelden op, die daardoor des te meer indruk maken. Zoals wanneer Chama drijvend op een stuk hout midden op zee dobbert:
‘Maar het doet er allemaal niet meer toe, nu ligt er een eeuwigheid voor mij. Een eeuwigheid min één dag als het me lukt om deze plank nog een paar uur vast te houden en meester te blijven over de kou die in mijn benen bijt, de honger die in mijn ingewanden brandt en het schuim dat aan mijn lippen vreet.’
Maar ook de achterblijvers worden gehoord. Zoals de moeder van Louafi, die niet wil geloven dat haar zoon dood is. Met de kleinst mogelijke stapjes begeeft ze zich naar het strand, om het moment van de waarheid uit te stellen, om het leven te rekken waarin zij nog samen is met haar zoon en hij in haar ogen nog niet is overleden.
‘Het waren stappen waarvan je zegt “zo klein waren ze” waarbij het “zo” past in de lege ruimte tussen je duim en wijsvinger; u bevindt zich in een boek, niet in een leven of in een film; wilt u zo vriendelijk zijn genoegen te nemen met woorden; “klein” is het enige woord dat er is om het mee uit te drukken, maar zelfs dat is al te groot om haar passen te beschrijven.’
Het is intrigerend hoe Elalamy hier het verhaal nog indringender weet te maken. Indringender dan de beelden van een film. Hij doet een beroep op het voorstellingsvermogen van de lezer, vraagt de lezer pas op de plaats te maken en niet zomaar zijn eigen betekenis aan het woord ‘klein’ te geven. Nee, het gaat om het ‘klein’ dat Elalamy voor ogen heeft. Tenslotte is er eerst het woord, dat van de schrijver, en pas dan het beeld, dat van de lezer.
De zinnen zijn soms traag, herhalen zichzelf, als de golven van de zee. Dan weer vluchtig om het gerucht te verspreiden over de doden op het strand. Elalamy speelt met de taal, hij schept beelden die je je eigenlijk niet wilt voorstellen. Van lijken op het strand, als dode vissen, met hun verminkte lichamen waar slierten zeewier overheen liggen. En dan sluit hij het doek en laat hij de lezer ontdaan achter: ‘En als er geen muziek en tromgeroffel bij klinkt, en er geen scherm is en geen kaartjes zijn, dan is dat omdat je over die verdronken mensen op het strand kunt zeggen wat je wilt, maar niet dat het maar een film is.’
(eerder verschenen op Athenaeum.nl)
