maandag 28 september 2015

De wet van Spengler

Jaap Scholten, De wet van Spengler, Contact 2008


Ieder familie heeft een geschiedenis, heeft ongeschreven wetten, kent oorzaken en gevolgen, heeft met geluk en tegenslag te maken. Jaap Scholten schetst een boeiende familiegeschiedenis. Hij begint bij het begin, toen het gezin arm was, maar de opa’s van beide kanten toch over ruim voldoende middelen beschikten. Landhuizen, jachtpartijen, buitenhuizen tot in Schotland aan toe. Vanuit de armoede leert de hoofdpersoon vooral via zijn grootouders de aristocratische geneugten van het leven kennen. Strijden met zijn broers, samen op pad, het onbekende verkennen. Zelf emigreert hij uiteindelijk naar Roemenië. Maar ook in rijke families komt het noodlot langs en heeft het evenveel  impact als in arme families.
De lezer volgt het verhaal van Frederik, hoe hij door zijn afkomst en zijn familie gevormd wordt, en zijn eigen weg kiest, net als zijn broers. Maar dan moeten zij, net als vroeger, weer gezamenlijk optrekken. Om elkaar te steunen en vooral de oudste broer, die ernstig ziek blijkt te zijn.
'In moeilijke situaties was er ineens die verbondenheid en intensiteit met mama en mijn broers, waar we gewoonlijk als een stel autisten bij elkaar hadden gezeten en het ophalen van herinneringen aan vechtpartijen het intiemste was waartoe we in staat waren.'

maandag 21 september 2015

Dichter op de Zeedijk

Kees van Beijnum, Dichter op de Zeedijk,  Nijgh & Van Ditmar, 1995.


Rondhangen in Amsterdam, opgevoed worden door je grootmoeder die een café-hotel heeft naast de wallen. De vaste clientèle is je familie, het hotel je thuis en je grootmoeder is je enige ouder. Dat is een schitterende basis voor een boeiend verhaal.
Er passeren vreemde personages, die om de zoveel pagina’s weer terugkomen. Zoals de dichter Vondel, met wie Constant gesprekken fantaseert over gedichten, of Ben-van-het-deurtje, de oude man met wie hij een roeiboot gaat bouwen. Hij hangt eindeloos op en onder bruggen en observeert, of hij volgt zo onopvallend mogelijk zijn stadsgenoten. Veel zaken keren terug, maar een groot deel van het verhaal bestaat uit anekdotes, met steeds dezelfde hoofdpersoon in dezelfde setting. Mooie anekdotes, dat zeker, maar misschien had ik iets meer een ontwikkeling van Constant verwacht. Wordt Constant ouder? Gaat hij anders over dingen nadenken? De enige ontwikkeling die ik kon ontwaren was dat hij verliefd raakt op de nieuwe barjuffrouw. Hij volgt haar, ze maken samen wandelingen, maar de prille liefde verdampt wanneer zij besluit terug te keren naar haar dorp.

De belevenissen zijn grappig en meeslepend beschreven, de karakters worden geloofwaardig en tegelijkertijd karikaturaal neergezet. Terecht overleefde het boek veertien drukken, de vijftiende werd helaas verramsjt. Maar het boek heeft zich inmiddels wel bewezen.

maandag 14 september 2015

Oradour

Elvis Peeters, Oradour, Voetnoot 2012

WO II blijft een bron voor indrukwekkende verhalen. Vaak zijn die verhalen gebaseerd op een gebeurtenis, een tragische gebeurtenis. Zo ook Oradour van Peeters. Oradour-sur-Glane is een openluchtmuseum in Frankrijk. Het is een ommuurd dorpje, hoewel, dorpje is veel gezegd. Alleen de muren van de huizen staan er nog, en ook die zijn deels ingestort. De daken zijn weg, de kamers en verdiepingen in de huizen zijn weg, de ramen zijn kapot, er is niets dan straten en muren. Hier en daar staat een auto, of zijn enkele spullen van een interieur bewaard gebleven, zoals omgevallen naaimachines. Bewust, om die vreselijke dag van 10 juni 1944 in herinnering te houden. 642 mensen werden er, vlak voor het einde van de oorlog vermoord. Slechts enkelen overleefden het.
De hoofdpersoon dwaalt door de straten en ontmoet daar een vrouw. Ze komen elkaar steeds tegen, spreken nauwelijks, maar toch ontstaat er een band. Ze besluiten er de nacht door te brengen, om zonder andere bezoekers overgeleverd te zijn aan de indrukwekkende stilte van de totale leegte. Een zielloos, dakloos dorp. Waarom de vrouw daar is, weet de ik niet. Hij hoeft het ook niet te weten.

Peeters schreef en prachtig miniatuurtje over een tragische gebeurtenis die niet vergeten mag worden.

maandag 7 september 2015

Het goddelijke monster

Tom Lanoye, Het goddelijke monster, Prometheus, 1997.

En intrigerend boek. De stijl, het verhaal en de plot, alle drie waren ze zoals men van een goed boek mag verwachten. Soms als een stortbad, dan weer rustig voortkabbelend als een eigenwijs beekje beleeft de lezer de zinnen. Rake metaforen, komische dialogen, geen taaie zinnen die je nog eens over moet lezen om zeker te weten wat er staat.
En het verhaal? Een familiegeschiedenis, een godfather-story van de Lage Landen, met in de hoofdrol een mooie jonge vrouw die alleen maar leed veroorzaakt. Ze moordt, brengt schade toe aan het zakenimperium van haar oom en aan de politieke carrière van haar vader, maar ze kan er niets aan doen. Het hoort bij haar wezen, bij haar karakter. Een vasthoudende en door en door cynische onderzoeksrechter denkt daar echter anders over. Hij zal die maffiose familie binnenstebuiten keren, alle corruptie binnen de politiek en de industrie blootleggen, hij zal zijn superieuren eens wat laten zien. Maar of hem dat lukt is uiteindelijk ondergeschikt. Niet alleen de levende personages worden van binnenuit belicht en worden stuk voor stuk een deel van het verhaal, maar zelfs de vermoorde man van de jonge vrouw kan zijn zegje doen. Hij relativeert en becommentarieert, tot op de laatst pagina. Eerst dacht ik dat dit aspect wat ver gezocht was, maar het past, het had niet anders gekund.